Đau dây thần kinh chậu-bẹn là nguyên nhân phổ biến gây đau bụng dưới và vùng chậu, thường do chấn thương, phẫu thuật hoặc tự phát, với triệu chứng đau rát lan đến bìu, môi lớn hoặc đùi trong. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, điện cơ (EMG), hình ảnh học (MRI) và có thể điều trị hiệu quả bằng phong bế dây thần kinh bằng thuốc tê và steroid. Nếu phong bế không hiệu quả, cần xem xét tổn thương rễ thần kinh hoặc đám rối thắt lưng và có thể chỉ định tiêm steroid ngoài màng cứng.
1. Hội chứng lâm sàng
Đau dây thần kinh chậu-bẹn (Ilioinguinal Neuralgia) là một trong những nguyên nhân phổ biến gây đau bụng dưới và vùng chậu trong thực hành lâm sàng. Nguyên nhân chủ yếu là do chèn ép dây thần kinh chậu-bẹn, thường gặp sau chấn thương, phẫu thuật thoát vị bẹn hoặc phẫu thuật vùng chậu; đôi khi xảy ra tự phát.
Dây thần kinh chậu-bẹn bắt nguồn từ rễ thần kinh L1 (đôi khi có sự tham gia của T12), đi qua cơ bụng ngang gần gai chậu trước trên, và đi vào ống bẹn cùng với thừng tinh ở nam hoặc dây chằng tròn ở nữ. Dây thần kinh này chi phối cảm giác vùng đùi trong trên, gốc dương vật và bìu ở nam, hoặc mu và môi lớn ở nữ.
2. Dấu hiệu và triệu chứng
Triệu chứng bao gồm dị cảm, đau rát hoặc tê vùng bụng dưới lan tới bìu, môi lớn hoặc đùi trong; cơn đau không lan dưới gối và tăng lên khi ưỡn cột sống thắt lưng. Bệnh nhân thường đứng trong tư thế cúi gập người để giảm đau.
Nếu không điều trị, có thể xuất hiện yếu cơ thành bụng trước và gây phình giống thoát vị bẹn. Khám thực thể có thể thấy giảm cảm giác và dấu hiệu Tinel (+) khi gõ lên dây thần kinh tại chỗ xuyên qua cơ bụng ngang.
3. Cận lâm sàng
Điện cơ (EMG) giúp phân biệt đau dây thần kinh chậu-bẹn với bệnh lý đám rối thắt lưng, thoát vị đĩa đệm hoặc bệnh lý thần kinh do đái tháo đường. X-quang khung chậu để loại trừ bệnh lý xương tiềm ẩn. MRI đám rối thắt lưng được chỉ định khi nghi ngờ khối u hoặc tụ máu. Các xét nghiệm máu bổ sung có thể cần thiết tùy theo biểu hiện lâm sàng.
4. Chẩn đoán phân biệt
Bao gồm tổn thương đám rối thắt lưng do chấn thương, khối u, tụ máu, viêm, bệnh lý thần kinh do đái tháo đường. Cần lưu ý đến sự đa dạng giải phẫu của dây thần kinh chậu-bẹn vì có thể ảnh hưởng đến biểu hiện bệnh.
5. Điều trị đau thần kinh chậu – bẹn
Ban đầu điều trị bằng thuốc giảm đau thông thường, NSAID hoặc thuốc ức chế COX-2. Tránh các tư thế gây đau như ngồi lâu hoặc ngồi xổm. Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả, phong bế dây thần kinh chậu-bẹn bằng thuốc tê phối hợp corticosteroid là cần thiết.
Kỹ thuật tiêm cần cẩn thận để tránh tổn thương tạng trong ổ bụng. Trong trường hợp không đáp ứng, tiêm steroid ngoài màng cứng vùng T12-L1 có thể hiệu quả. Hướng dẫn bằng siêu âm hoặc X-quang có thể được sử dụng để tăng độ chính xác.
6. Biến chứng và lưu ý
Tổn thương dây thần kinh chậu-bẹn ở bất kỳ vị trí nào trên đường đi của nó đều có thể gây ra triệu chứng tương tự. Biến chứng chính của phong bế thần kinh là tụ máu, bầm tím và nguy cơ đâm vào ổ bụng gây thủng ruột và áp xe. Cần phát hiện sớm các dấu hiệu nhiễm trùng để tránh biến chứng nguy hiểm.
7. Ghi nhớ lâm sàng
Đau dây thần kinh chậu-bẹn là nguyên nhân thường gặp gây đau vùng bụng dưới và chậu. Phong bế dây thần kinh là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả. Nếu không đáp ứng, cần nghĩ đến tổn thương ở đám rối thắt lưng hoặc rễ thần kinh L1, trong đó tiêm steroid ngoài màng cứng có thể mang lại hiệu quả tốt. MRI và EMG nên được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng hơn như di căn tại cột sống hoặc xâm lấn đám rối thắt lưng do ung thư.
Tài liệu tham khảo
- Bellingham GA, Peng PWH: Ultrasound-guided interventional procedures for chronic pelvic pain, Tech Reg Anesth Pain Manag 13(3):171–178, 2009.
- Curatolo M, Eichenberger U: Ultrasound-guided blocks for the treatment of chronic pain, Tech Reg Anesth Pain Manag 11(2):95–102, 2007.
- Waldman SD: Ilioinguinal nerve block. In Atlas of interventional pain management, ed 3, Philadelphia, 2009, Saunders, pp 359–361.
- Waldman SD: Ilioinguinal neuralgia. In Pain review, Philadelphia, 2009, Saunders, pp 298–299.
- Waldman SD: The ilioinguinal nerve. In Pain review, Philadelphia, 2009, Saunders, p 124.
