Tổn thương thần kinh đầu ngón tay do xách túi (Plastic bag palsy) là một dạng tổn thương thần kinh do chèn ép dây thần kinh gan ngón riêng bởi quai túi nhựa nặng. Hội chứng này gây đau, tê bì và dị cảm ở các ngón tay bị ảnh hưởng, có thể xảy ra cấp tính hoặc mạn tính. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào lâm sàng, kết hợp với các xét nghiệm hình ảnh như X-quang và MRI để loại trừ các bệnh lý khác. Điều trị bao gồm loại bỏ tác nhân gây chèn ép, sử dụng thuốc giảm đau, vật lý trị liệu và tiêm corticosteroid khi cần thiết.

1. Hội chứng lâm sàng

Plastic bag palsy là tình trạng chèn ép nhánh thần kinh gan ngón riêng do áp lực từ quai túi nhựa đè lên dây thần kinh và xương ngón tay. Các nhánh thần kinh gan ngón riêng xuất phát từ:

• Dây thần kinh giữa (median nerve)
• Dây thần kinh trụ (ulnar nerve)
• Ngón cái còn có sự chi phối từ dây thần kinh quay (radial nerve)

Sự chèn ép dây thần kinh bởi quai túi nhựa nặng là nguyên nhân chính, dẫn đến đau, dị cảm và tê bì. Hội chứng này có thể xuất hiện dưới hai dạng:

• Cấp tính: Xảy ra ngay sau khi mang túi nặng trên một số ngón tay hoặc khi quai túi xoắn vào tay gây tổn thương mô mềm.
• Mạn tính: Thường gặp ở những người vô gia cư hoặc những người thường xuyên xách túi trong cùng một tay.

Khi tình trạng kéo dài, các dây thần kinh có thể bị dày lên và viêm, gây đau dai dẳng và mất cảm giác ở khu vực bị chèn ép.

2. Dấu hiệu và triệu chứng

• Đau liên tục, tăng lên khi chạm vào dây thần kinh bị ảnh hưởng.
• Tê bì và dị cảm bên dưới điểm chèn ép, gây khó khăn khi cầm nắm đồ vật.
• Mất ngủ do đau thần kinh.
• Sưng và bầm tím (trong các trường hợp tổn thương cấp tính).

3. Chẩn đoán

Để xác định nguyên nhân và loại trừ các bệnh lý khác, bệnh nhân có thể cần thực hiện:

• X-quang bàn tay: Loại trừ các tổn thương xương như gai xương hoặc u nang gây chèn ép dây thần kinh.
• Điện cơ đồ (EMG): Xác định tổn thương dây thần kinh và phân biệt với các nguyên nhân khác gây tê bì tay.
• MRI bàn tay: Kiểm tra các bất thường mô mềm, bao gồm khối u chèn ép dây thần kinh.
• Xét nghiệm máu (CBC, axit uric, ESR, ANA): Xác định bệnh lý kèm theo như viêm khớp hoặc gout.

4. Chẩn đoán phân biệt

Plastic bag palsy có thể bị nhầm lẫn với các bệnh lý sau:

• Viêm khớp, viêm bao gân (tenosynovitis) hoặc gout: Có thể đi kèm và làm triệu chứng nặng hơn.
• Gãy xương kín đáo hoặc khối u xương: Gây triệu chứng tương tự.

5. Điều trị

5.1. Loại bỏ nguyên nhân

• Tránh mang túi quá nặng trên một số ít ngón tay.
• Sử dụng găng tay đệm để giảm áp lực lên dây thần kinh.

5.2. Dùng thuốc

• NSAIDs hoặc thuốc ức chế COX-2: Giảm viêm và đau.
• Gabapentin: Dùng trong trường hợp dị cảm nặng. Liều khởi đầu 300 mg trước khi ngủ, tăng dần lên 3600 mg/ngày nếu dung nạp tốt.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA): Nếu đau ảnh hưởng đến giấc ngủ.

5.3. Vật lý trị liệu

• Dùng nhiệt tại chỗ và tập vận động nhẹ nhàng để duy trì chức năng bàn tay.
• Tránh tập luyện quá mạnh vì có thể làm nặng thêm triệu chứng.
• Nẹp ngón tay ban đêm để bảo vệ dây thần kinh bị ảnh hưởng.
• Một số phương pháp vật lý trị liệu khác như siêu âm, điện xung, từ trường, laser, sóng cao tần… có giá trị điều trị tốt.

5.4. Tiêm corticosteroid và thuốc tê

• Được chỉ định khi bệnh nhân không đáp ứng với các phương pháp điều trị bảo tồn.

5.5. Phẫu thuật (hiếm khi cần)

• Khi các biện pháp khác không mang lại hiệu quả, có thể cần phẫu thuật giải phóng dây thần kinh.

6. Biến chứng và lưu ý

• Tiêm thần kinh đầu ngón tay an toàn nếu tuân thủ giải phẫu và vô trùng nghiêm ngặt.
• Bầm tím hoặc tụ máu có thể xảy ra, nên ấn chặt vị trí tiêm ngay sau thủ thuật.
• Khoảng 25% bệnh nhân có thể đau tăng tạm thời sau tiêm, cần giải thích trước cho bệnh nhân.

7. Lưu ý lâm sàng

• Đau tay là một vấn đề phổ biến, cần phân biệt plastic bag palsy với gãy xương do căng thẳng, các bệnh lý tiềm ẩn của đốt ngón tay, sesamoiditis và gãy xương sesamoid kín đáo.
• Viêm bao hoạt dịch (bursitis) và viêm gân (tendinitis) có thể đi kèm và làm tăng mức độ đau của bệnh nhân.
• Trong những trường hợp này, có thể cần thêm tiêm thuốc tê và corticosteroid tại chỗ để kiểm soát triệu chứng.

8. Kết luận

Plastic bag palsy là một hội chứng chèn ép dây thần kinh do quai túi nhựa gây ra. Việc phát hiện sớm và loại bỏ nguyên nhân gây chèn ép là yếu tố quan trọng trong điều trị. Phần lớn bệnh nhân có thể hồi phục bằng các phương pháp bảo tồn như nghỉ ngơi, dùng thuốc giảm đau và vật lý trị liệu. Trong những trường hợp nặng hơn, tiêm corticosteroid hoặc phẫu thuật có thể được xem xét.

Tài liệu tham khảo

• De Smet L: Compression of the common digital nerve in the palm of the hand: a case report, J Hand Surg 22(6):1047–1048, 1997.
• Hug U, Burg D, Baldi SV, et al: Compression neuropathy of the radial palmar thumb nerve, Chir Main 23(1):49–51, 2004.
• Izzi J, Dennison D, Noerdlinger M, et al: Nerve injuries of the elbow, wrist, and hand in athletes, Clin Sports Med 20(1):203–217, 2001.
• Waldman SD: Painful conditions of the wrist and hand. In Physical diagnosis of pain: an atlas of signs and symptoms, ed 2, Philadelphia, 2010, Saunders, pp 153–154.