Viêm quanh khớp vai: bệnh lý đau khớp vai do viêm cấu trúc phần mềm quanh khớp vai. Chẩn đoán đúng và đưa ra phác đồ điều trị hợp lý sẽ giúp bệnh nhân được phục hồi sinh hoạt tốt nhất.
CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ VIÊM QUANH KHỚP VAI
(Periarthritis humeroscapularis)
Mục lục bài viết
1. ĐỊNH NGHĨA VIÊM QUANH KHỚP VAI
Viêm quanh khớp vai (Periarthritis humeroscapularis) là thuật ngữ dùng chung cho các bệnh lý viêm các cấu trúc phần mềm quanh khớp vai: gân, túi thanh dịch, bao khớp; không bao gồm các bệnh lý có tổn thương đầu xương, sụn khớp và màng hoạt dịch như viêm khớp nhiễm khuẩn, viêm khớp dạng thấp…
Theo Welfling (1981) có bốn thể lâm sàng của viêm quanh khớp vai:
- Đau vai đơn thuần thường do bệnh lý gân.
- Đau vai cấp do lắng đọng vi tinh thể.
- Giả liệt khớp vai do đứt các gân của bó dài gân nhị đầu hoặc đứt các gân mũ cơ quay khiến cơ delta không hoạt động được.
- Cứng khớp vai do viêm dính bao hoạt dịch, co thắt bao khớp, bao khớp dày, dẫn đến giảm vận động khớp ổ chảo – xương cánh tay.
2. NGUYÊN NHÂN
− Thoái hóa gân do tuổi tác: Bệnh thường xảy ra ở người trên 50 tuổi.
− Nghề nghiệp lao động nặng có các chấn thương cơ học lặp đi lặp lại, gây tổn thương các gân cơ quanh khớp vai như gân cơ trên gai, cơ nhị đầu cánh tay.
− Tập thể thao quá sức, chơi một số môn thể thao đòi hỏi phải nhấc tay lên quá vai như chơi cầu lông, tennis, bóng rổ, bóng chuyền.
− Chấn thương vùng vai do ngã, trượt, tai nạn ô tô, xe máy.
− Một số bệnh lý khác (tim mạch, hô hấp, tiểu đường, ung thư vú, thần kinh, lạm dụng thuốc ngủ).
3.CHẨN ĐOÁN VIÊM QUANH KHỚP VAI
3.1. Lâm sàng
3.1.1. Đau khớp vai đơn thuần (viêm gân mạn tính)
Đau vùng khớp vai thường xuất hiện sau vận động khớp vai quá mức, hoặc sau những vi chấn thương liên tiếp ở khớp vai. Đau kiểu cơ học. Đau tăng khi làm các động tác co cánh tay đối kháng. Ít hạn chế vận động khớp.
Thường gặp tổn thương gân cơ nhị đầu và gân cơ trên gai. Thường có điểm đau chói khi ấn tại điểm bám tận gân bó dài của gân cơ nhị đầu cánh tay (mặt trước của khớp vai, dưới mỏm quạ 1cm) hoặc gân trên gai (mỏm cùng vai).
3.1.2. Đau vai cấp (viêm khớp vi tinh thể)
Đau vai xuất hiện đột ngột với các tính chất dữ dội, đau gây mất ngủ, đau lan toàn bộ vai, lan lên cổ, lan xuống tay, đôi khi xuống tận bàn tay.
Bệnh nhân giảm vận động khớp vai nhiều thường có tư thế cánh tay sát vào thân, không thực hiện được các động tác vận động thụ động khớp vai, đặc biệt là động tác giạng (giả cứng khớp vai do đau).
Vai sưng to nóng. Có thể thấy khối sưng bùng nhùng ở trước cánh tay tương ứng với túi thanh mạc bị viêm. Có thể có sốt nhẹ.
3.1.3. Giả liệt khớp vai (đứt mũ gân cơ quay)
Đau dữ dội kèm theo tiếng kêu răng rắc, có thể xuất hiện đám bầm tím ở phần trước trên cánh tay sau đó vài ngày. Đau kết hợp với hạn chế vận động rõ. Khám thấy mất động tác nâng vai chủ động, trong khi vận động thụ động hoàn toàn bình thường, không có các dấu hiệu thần kinh.
Nếu đứt bó dài gân nhị đầu khám thấy phần đứt cơ ở trước dưới cánh tay khi gấp có đối kháng cẳng tay.
3.1.4. Cứng khớp vai (đông cứng khớp vai)
Đau khớp vai kiểu cơ học, đôi khi đau về đêm.
Khám: hạn chế vận động khớp vai cả động tác chủ động và thụ động. Hạn chế các động tác, đặc biệt là động tác giạng và quay ngoài. Khi quan sát bệnh nhân từ phía sau, lúc bệnh nhân giơ tay lên sẽ thấy xương bả vai di chuyển cùng một khối với xương cánh tay.
3.2. Cận lâm sàng
3.2.1. Xét nghiệm máu
Các xét nghiệm máu về hội chứng viêm sinh học thường âm tính.
3.2.2. Chẩn đoán hình ảnh
− Đau khớp vai đơn thuần (viêm gân mạn tính):
- Hình ảnh Xquang bình thường, có thể thấy hình ảnh calci hóa tại gân.
- Siêu âm: Hình ảnh gân giảm âm hơn bình thường. Nếu gân bị vôi hóa sẽ thấy nốt tăng âm kèm bóng cản. Có thể thấy dịch quanh bao gân nhị đầu. Trên Doppler năng lượng thấy hình ảnh tăng sinh mạch trong gân hoặc bao gân.
− Đau vai cấp (viêm khớp vi tinh thể):
- Xquang: Thường thấy hình ảnh calci hóa kích thước khác nhau ở khoảng cùng vai – mấu động. Các calci hóa này có thể biến mất sau vài ngày.
- Siêu âm: Có hình ảnh các nốt tăng âm kèm bóng cản (calci hóa) ở gân và bao thanh dịch dưới mỏm cùng vai, có thể có dịch (cấu trúc trống âm) ở bao thanh dịch dưới mỏm cùng vai. Trên Doppler năng lượng có hình ảnh tăng sinh mạch trong gân, bao gân, hoặc bao thanh dịch.
− Giả liệt khớp vai (đứt gân mũ cơ quay):
- Xquang: Chụp khớp vai cản quang phát hiện đứt các gân mũ cơ quay do thấy hình cản quang của túi thanh mạc dưới mỏm cùng cơ delta, chứng tỏ sự thông thương giữa khoang khớp và túi thanh mạc. Gần đây thường phát hiện tình trạng đứt gân trên cộng hưởng từ.
- Siêu âm: Đứt gân nhị đầu, không thấy hình ảnh gân nhị đầu ở hố liên mấu động hoặc phía trong hố liên mấu động; có thể thấy hình ảnh tụ máu trong cơ mặt trước cánh tay. Nếu đứt gân trên gai thấy gân mất tính liên tục, co rút hai đầu gân đứt. Thường có dịch ở vị trí đứt.
− Cứng khớp vai (đông cứng khớp vai):
- Xquang: Chụp khớp với thuốc cản quang, khó khăn khi bơm thuốc. Hình ảnh cho thấy khoang khớp bị thu hẹp (chỉ 5-10ml trong khi bình thường 30-35ml); giảm cản quang khớp, các túi cùng màng hoạt dịch biến mất. Đây là phương pháp vừa chẩn đoán vừa điều trị: bơm thuốc có tác dụng nong rộng khoang khớp, sau thủ thuật bệnh nhân vận động dễ dàng hơn.
3.3. Chẩn đoán xác định
Dựa vào các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sang.
3.4. Phân loại các thể lâm sàng
Theo Welfling (1981) có bốn thể lâm sàng của viêm quanh khớp vai:
3.5. Chẩn đoán phân biệt
− Đau vai do các nguyên nhân khác như đau thắt ngực, tổn thương đỉnh phổi, đau rễ cột sống cổ …
− Bệnh lý xương: Hoại tử vô mạch đầu trên xương cánh tay.
− Bệnh lý khớp: Viêm khớp mủ, viêm khớp do lao, viêm do tinh thể như gút hoặc calci hóa sụn khớp, viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp…
4. ĐIỀU TRỊ VIÊM QUANH KHỚP VAI
4.1. Nguyên tắc chung
Điều trị viêm quanh khớp vai bao gồm điều trị đợt cấp và điều trị duy trì. Cần kết hợp nhiều biện pháp khác nhau như nội khoa, ngoại khoa, vật lý trị liệu, phục hồi chức năng.
4.2. Điều trị cụ thể
4.2.1. Nội khoa
− Thuốc giảm đau thông thường.
Sử dụng thuốc theo bậc thang của Tổ chức Y tế Thế giới. Chọn một trong các thuốc sau: acetaminophen 0,5g x 2-4 viên /24h; acetaminophen kết hợp với codein hoặc tramadol 2-4 viên/ 24h.
− Thuốc chống viêm không steroid:
Chỉ định một trong các thuốc sau:
- Diclofenac 50mg x 2 viên/24h.
- Piroxicam 20mg x 1 viên/24h.
- Meloxicam 7,5mg x 1-2 viên/24h.
- Celecoxib 200mg x 1 – 2 viên/24h.
− Tiêm corticoid tại chỗ áp dụng cho thể viêm khớp vai đơn thuần.
- Thuốc tiêm tại chỗ (vào bao gân, bao thanh dịch dưới cơ delta) thường sử dụng là các muối của corticoid như methylprednisolon acetat 40mg; betamethason dipropionat 5mg hoặc betamethason sodium phosphat 2mg tiêm 1 lần duy nhất; sau 3-6 tháng có thể tiêm nhắc lại nếu bệnh nhân đau trở lại.
- Tránh tiêm corticoid ở bệnh nhân có đứt gân bán phần do thoái hóa. Tiêm corticoid ở bệnh nhân này có thể dẫn đến hoại tử gân và gây đứt gân hoàn toàn. Nên tiêm dưới hướng dẫn của siêu âm.
− Nhóm thuốc chống thoái hóa khớp tác dụng chậm:
- Glucosamin sulfat: 1500mg x 1gói/24h.
- Diacerein 50mg: 01-02 viên mỗi ngày. Có thể duy trì 3 tháng.
− Có chế độ sinh hoạt vận động hợp lý.
Trong giai đoạn đau vai cấp tính cần phải để cho vai được nghỉ ngơi. Sau khi điều trị có hiệu quả thì bắt đầu tập luyện để phục hồi chức năng khớp vai, đặc biệt thể đông cứng khớp vai. Tránh lao động quá mức trong thời gian dài, tránh các động tác dạng quá mức hay nâng tay lên cao quá vai.
− Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng
- Vật lý trị liệu: Nhiệt nóng (Sóng ngắn, vi sóng, hồng ngoại, Paraffin, Siêu âm…), Điện xung, Từ trường, Dao động tĩnh điện trường, Điện phân thuốc, ….
- Phục hồi chức năng: Các kỹ thuật tăng tầm vận động của khớp: Di động khớp, di động mô mềm, tập thụ động, tập kháng trở, tập với dụng cụ quay khớp vai, rập với ròng rọc, tập với thang tường…
- Các bài tập vận động bệnh nhân tập luyện hàng ngày (Theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa). Xem thêm: Bài tập vật lý trị liệu khớp vai
− Đông y – châm cứu:
Đau khớp vai thuộc chứng kiên tý, và được chia làm 3 thể bệnh khác nhau: kiên thống, kiên ngưng, hậu kiên ngưng. Mỗi thể bệnh có phác đồ điều trị khác nhau. Tham khảo bài viết: Viêm quanh khớp vai: chứng kiên tý theo y học cổ truyền
− Nội soi ổ khớp lấy các tinh thể calci lắng đọng.
− Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu tự thân
Áp dụng cho các thể đứt bán phần các gân mũ cơ quay do chấn thương ở bệnh nhân < 60 tuổi.
4.2.2. Ngoại khoa
− Chỉ định với thể giả liệt, đặc biệt ở người trẻ tuổi có đứt các gân vùng khớp vai do chấn thương. Phẫu thuật nối gân bị đứt. Ở người lớn tuổi (> 60 tuổi), đứt gân do thoái hóa, chỉ định ngoại khoa cần thận trọng.
− Cần tái khám định kỳ sau 1-3 tháng, tùy theo tình trạng bệnh. Có thể siêu âm khớp vai để kiểm tra tình trạng của gân, bao gân và khớp vai.
5. TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG
Đối với thể đau vai đơn thuần và đau vai cấp nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm sẽ dẫn đến tình trạng đau dai dẳng và hạn chế vận động khớp vai, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và theo thời gian sẽ dẫn đến viêm quanh khớp vai thể đông cứng hoặc đứt gân.
6. PHÒNG BỆNH
− Tránh lao động quá mức, tránh các động tác dạng quá mức hay nâng tay lên cao quá vai.
− Tránh các chấn thương ở vùng khớp vai.
− Phát hiện và điều trị sớm các trường hợp đau vai đơn thuần và đau vai cấp.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Ngọc Ân; “Viêm quanh khớp vai”; Bệnh thấp khớp, Nhà xuất bản Y học 2002; trang 364- 374.
2. De Winter. AF, Jans MP, Scholten .RJ, Deville. W, van Schaardenburg. D, Bouter .LM; “Diagnostic classification of shoulder disorders: interobserver agreement and determinants of disagreement”; Ann Rheum Dis, 1999 ; p58 : 272-7.
3. Ebenbichler . GR, Erdogmus.CB, Resch. KL, et coll; “Ultrasound therapy for calcific tendinitis of the shoulder”; N Eng J Med 340(20), 1999; p1533.
4. Hurt .G, Baker .CL Jr; “Calcific tendinitis of the shoulder”; Orthop Clin North Am. 2003;34(4); p567–75.
5. Jess D Salinas Jr, Jerrold N Rosenberg; “Corticosteroid Injections of Joints and Soft Tissues”; Emedicine Specialities-Physical Medicine and Rehabilitation, 2009.
